Կոորդինատային հարթություն

Իրական կյանքի բազմաթիվ իրավիճակներում պահանջվող օբյեկտի դիրքը ճշգրիտ նկարագրելու համար մենք օգտագործում ենք երկու թիվ (մեծություն կամ այլ նշաններ): Օրինակ՝
1․ կինոթատրոններում կամ թատրոններում հանդիսատեսի տեղը նկարագրվում է շարքի և նստատեղի համարով:
2․ Շախմատի տախտակի վրա խաղաքարերի դիրքը նկարագրվում է շարքի և սյունակի համարներով:

Դեռ XVII-րդ դարում ֆրանսիացի մաթեմատիկոս և փիլիսոփա Ռենե Դեկարտը հարթության վրա կետի դիրքը նկարագրելու համար առաջարկեց երկու կոորդինատների մեթոդը: Այդ պատճառով կոորդինատային համակարգը կոչվում է նրա անունով՝ Դեկարտյան կոորդինատային համակարգ։

Դեկարտյան կոորդինատային համակարգն (նկար 1․) ունի մի քանի հատկություն․

1. Հորիզոնական ուղիղը կոչվում է Ox կամ աբսցիսների առանցք, իսկ ուղղահայաց ուղիղը կոչվում է Oy կամ օրդինատների առանցք:

2. Ուղիղների հատման կետը կոչվում է կոորդինատային համակարգի սկզբնակետ: Սովորաբար այն նշանակում են O տառով, 0 թվով:

3. Յուրաքանչյուր առանց (ուղիղ) բաժանված է միավոր հատվածների՝ դրական բացասական թվերը և 0-ն։

4․ Հարթության վրա յուրաքանչյուր (A) կետի դիրքը որոշելու համար գտնում են երկու կոորդինատ՝ x-ը և y-ը (աբսցիսը և օրդինատը) և գրում այսպես՝ A(x;y):

Եթե հարթության վրա տրված է կոորդինատային համակարգ, ապա այդ հարթությունը կոչվում է կոորդինատային հարթություն:
Կոորդինատային առանցքները հարթությունը բաժանում են 4 մասերի, որոնք կոչվում են քառորդներ:
** I-ին քառորդում են գտնվում աբսցիսների և օրդինատների առանցքների դրական մասերը:
** II-րդ քառորդում գտնվում են աբսցիսների առանցքի բացասական և օրդինատների առանցքի դրական մասերը:
** III-րդ քառորդում են աբսցիսների և օրդինատների առանցքների բացասական մասերը:
** IV-րդ քառորդում գտնվում են աբսցիսների առանցքի դրական և օրդինատների առանցքի բացասական մասերը:

Առաջադրանքներ․

1)Ինչի՞ է հավասար օրդինատների առանցքի վրա գտնվող կետի աբսցիսը։

2)Կառուցե՛ք կոորդինատների ուղղանկյուն համակարգ և հարթության վրա նշե՛ք հետևյալ կետերը․

ա)A(-2, -4)

բ)B(0, +3)

գ)C(-1, 0)

դ)D(+1, -2)

ե)E(+5, -5)

զ)G(+4, -4)

է)H(+3, -3)

ը)M(-2, -6)

թ)N(-5, +4)

3)Geogebra ծրագրի օգնությամբ նշե՛ք տրված կետերը և գրե՛ք կետերի կոորդինատները․

-2,4
-1,1
0,1
0,1
4,1
3,3
1,2
-2,-2
3-,-3
-4,-1
-4,+4
-1,+3
0,4

4)Կոորդինատային հարթության ո՞ր քառորդում են գտնվում հետևյալ կետերը։Geogebra ծրագրի օգնությամբ նշե՛ք տրված կետերը․

ա)A(-7, +2)

բ)B(+3, +1)

գ)C(-3, -5)

դ)D(-15, +6)

ե)E(+10, 0)

apcist

զ)F(0, -30)

apcist

է)G(+4, -2)

ը)H(+3, -7)

5)Ինչի՞ է հավասար օրդինատների առանցքի վրա գտնվող կետի աբսցիսը։

6)Կառուցե՛ք կոորդինատների ուղղանկյուն համակարգ և նշե՛ք հետևյալ կետերը․

ա)A(+3, +4)

բ)B(-2, +1)

գ)C(-3, -4)

դ)D(0, +1)

ե)E(-5, +3)

զ)F(+3, -5)

է)G(+1, 0)

ը)M(+6, +4)

թ)N(-2, -4)

ժ)P(-1, -3)

7)Geogebra ծրագրի օգնությամբ նշե՛ք տրված կետերը և գրե՛ք կետերի կոորդինատները․

(0,1)

(1,0)

(0,-2)

(-2,-2)

(3,-2)

(5,-3)

(4,0)

(1,3)

(2,2)

(3,1)

(-1,2)

(-2,3)

(-3,0)

Category: Հանրահաշիվ | LEAVE A COMMENT

April 30

Քիմիա

Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգված

Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը մոլեկուլի զանգվածի հարաբերությունն է զանգվածի ատոմային միավորին։
Հիշի՛ր՝ ինչ է ցույց տալիս տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը։
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը (Mr) ցույց է տալիս, թե մեկ մոլեկուլի զանգվածը (m0) քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը (զ.ա.մ.).
Օրինակ՝ ջրի մոլեկուլի իրական զանգվածը՝ m0 = 2,988 10-23 գ, հետևաբար՝

Այսինքն՝ ջրի մեկ մոլեկուլի զանգվածը 18 անգամ գերազանցում է զ.ա.մ.-ը։
Ինչպես հարաբերական ատոմային զանգվածը, հարաբերական մոլեկուլայինզանգվածը նույնպես չափողականություն չունի (հարաբերական թիվ է)։ Ինչպե՞ս կարող ենք հաշվել նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը:
Իմանալով նյութի քիմիական բանաձևը՝ հեշտությամբ կարող ենք հաշվել այդ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը։ Օրինակ՝ ածխաթթու գազի մոլեկուլային բանաձևն է CO2: Այդ նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը հաշվելու համար գումարենք մոլեկուլի բաղադրության մեջ մտնող բոլոր տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածները՝ հաշվի առնելով ատոմների թիվը (ինդեքսը):

Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը նյութի մոլեկուլի բաղադրության մեջ մտնող տարրերի հարաբերականատոմային զանգվածների և ինդեքսների արտադրյալների
գումարն է.

Հարցեր և առաջադրանքներ․

1․Ի՞նչ է ցույց տալիս հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը։

Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը, մոլեկուլի զանգվածի հարաբերությունն է զանգվածի ատոմային միավորին։

2․. Լրացրո՛ւ աղյուսակը.

3․Տեղեկատվական աղբյուրներում որոնի՛ր կենցաղում օգտագործվող մի քանի նյութի (խմելու սոդա, քացախաթթու (քացախ), մեթան) քիմիական բանաձևերը և հաշվի՛ր դրանց հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները:

Սոդա-51

Քացախաթթու-47

մեթան-13

Տարրի զանգվածային բաժին

Նախորդ դասից գիտես՝ ինչպես են հաշվում նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը:
Այս դասին կծանոթանաս տարրի զանգվածային բաժին հասկացությանը։ Ենթադրենք մարդու քաշը 80,5 կգ է, որից մկանների զանգվածը կազմում է 55,5 կգ, իսկ ոսկրերինը՝ 12 կգ։ Ինչպես որոշենք, թե մարդու քաշի որ մասն է կազմում մկանների զանգվածը, իսկ որը՝ ոսկրերի։
Մկանների և ոսկրերի զանգվածները բաժանենք մարդու ընդհանուր քաշին. Կատարված գործողություններով որոշեցինք մկանների և ոսկրերի զանգվածային բաժինները մարդու ընդհանուր քաշում։ Ո՞րն է տարրի զանգվածային բաժինը: Ինչո՞ւ է անհրաժեշտ իմանալ այն։
Զանգվածային բաժին հասկացությունը կիրառվում է նաև քիմիայում տարբեր հաշվարկներ կատարելիս: Դիտարկենք մեթանի մոլեկուլը, որի քիմիական բանաձևն է CH4: Ինչպես
երևում է բանաձևից, մեթանի մոլեկուլը կազմված է ածխածնի մեկ և ջրածնի չորս ատոմներից: Հաշվենք մեթանի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը.

Մեթանի մոլեկուլում ածխածին տարրին բաժին է ընկնում 12 զ.ա.մ., իսկ ջրածին տարրին՝ 4 1 = 4 զ.ա.մ.: Որպեսզի որոշենք ածխածին տարրի զանգվածային բաժինը մեթանի մոլեկուլում, պետք է
ածխածնին բաժին ընկնող զանգվածը հարաբերենքմոլեկուլի ընդհանուր զանգվածին: Նույն եղանակով կարող ենք հաշվել ջրածին տարրի զանգվածային բաժինը. Մոլեկուլում տարրի զանգվածային բաժինը նշանակվում է հունական
այբուբենի ω (օմեգա) տառով:
Ավելի հարմար է օգտվել ատոմների Аr
-ից և մոլեկուլների Mr
-ից, հետևաբար
տարրի (R) զանգվածային բաժինը մոլեկուլում կարող ենք որոշել ըստ հետևյալ
բանաձևի.

Որտեղ ω-ն տարրի զանգվածային բաժինն է, n-ը՝ ատոմների թիվը (ինդեքսը)։
Ածխածնի և ջրածնի զանգվածային բաժինների համար կունենանք հետևյալ
արտահայտությունները.

Զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս, թե տարրի հարաբերական
ատոմային զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալը նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածի որ մասն է կազմում:
Զանգվածային բաժինն արտահայտվում է միավորի մասերով (0,75 և 0,25)կամ ավելի հաճախ տոկոսներով.
ω(C) = 0,75 100% = 75%; ω(H) = 0,25 100% = 25% :
Այսպիսով, ըստ նյութի քիմիական բանաձևի, կարելի է հաշվել.

նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը.
տարրերի զանգվածների հարաբերությունը մոլեկուլում.
տարրերի զանգվածային բաժինները մոլեկուլում։
Այս ամենը կիրառվում է գործնական և հաշվարկային խնդիրներ լուծելիս։
Տարրի զանգվածային բաժին, տարրերի զանգվածների
հարաբերություն

Հարցեր և առաջադրանքներ․

1․Ի՞նչ է ցույց տալիս տարրի զանգվածային բաժինը մոլեկուլում։

Զանգվային բաժին հասկացությունը կիռարվում է նաև քիմիայում տարբեր հաշվարկներ կատարելիս։Զանգվածային բաժինը ցույց է տալիս, թե տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածի ու ինդեքսի արտադրյալը նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածի որ մասն է կազմում:

2․Հաշվի՛ր տարրերի զանգվածային բաժինները (%) հետևյալ բանաձևն ունեցող նյութերում՝ ա) NO, բ) SO2, գ) HNO3, դ) CuCO3 :

ω(N)=14/16×100=87%
ω(O)=16/16×100=1% (100%)

ω(S)=32/16×100=200%
ω(O)=16/16×100=1% (100%) x2

ω(H)=1/16×100=6,25%
ω(N)=14/16×100=87%
ω(O)=16/16×100=1% (100%) x3

ω(C)=12/16×100=75%
ω(Cu)=64/16×100=400%
ω(C)=12/16×100=75%
ω(O)=16/16×100=1% (100%) x3

3․Համացանցից փնտրի՛ր կերակրի աղի, խմելու սոդայի քիմիական բանաձևերը: Հաշվի՛ր դրանցում տարրերի զանգվածային բաժինները (մասերով և %-ով):

NaCl

ω(Na)=23/16×100=143,75%
ω(Cl)=35/16×100=218,75%

Na₂CO₃

ω(Na)=23/16×100=143,75% x2
ω(C)=12/16×100=75%
ω(O)=16/16×100=1% (100%) x3

Category: Uncategorized | LEAVE A COMMENT

April 28

Домашние задание

Размышление о красоте в жизни

Красота действительно окружает нас в жизни повсюду. Мы часто не замечаем этого, потому что поглощены повседневными заботами. Однако, если оглянуться вокруг, можно увидеть множество прекрасных моментов: зелёные листья на деревьях, тёплый свет заката, улыбки людей, добрые слова, которые могут осветить день. Природа с её разнообразием форм и красок сама по себе является примером красоты, которая вдохновляет и радует глаз.

Но красота – это не только внешнее проявление. Она может быть в наших поступках, в том, как мы относимся к другим, как поддерживаем друг друга в трудные моменты. Это также может быть в искренности чувств, в добрых намерениях и в том, как мы создаём атмосферу вокруг себя. Каждый день мы встречаемся с чем-то красивым, иногда это бывает просто незаметным, но стоит лишь открыть сердце, чтобы почувствовать и увидеть эту красоту.

Упражнение 1: Составьте предложения

Андрей изучает математику в университете.
Марина читает статью в журнале.
Я жду моего друга на площади.
Студенты читают газеты в библиотеке.
Я видел Ольгу вчера в столовой.
Мы будем смотреть интересный фильм в кино в субботу.
Моя подруга вчера не была на занятии.

Упражнение 2: Восстановите текст

Недавно я познакомился с сестрой моего русскоязычного друга. Сестру друга зовут Ольга. Ольга окончила филологический факультет Волгоградского государственного университета. В университете Ольга изучала французский язык и французскую литературу. Сейчас Ольга работает в школе учительницей французского языка и французской литературы. Еще в школе она мечтала об этой профессии. Ольга интересный человек. Она любит не только свою профессию, она увлекается классической музыкой, поет в хоре, занимается спортом. Ольга любит путешествовать. В прошлом году она ездила во Францию. В Париже она познакомилась с французским студентом. Французского студента зовут Жан. Он тоже мечтает стать преподавателем русского языка и русской литературы. Ольга и Жан много гуляли по Парижу. Теперь они пишут интересные письма друг другу. Они пишут письма на русском и французском языках. Ольга пригласила французского студента в Россию. Они надеются, что обязательно встретятся друг с другом в будущем году.

Category: Ռուսերեն 7․10 | LEAVE A COMMENT

April 28

Ապրիլ ամսվա կենսաբանության ամփոփում

1.Ներկայացնել ձկների առտաքին կառուցվածքը և տարածվածությունը (ոսկրային և կռճիկային ձկներ)։

Ոսկրային ձկներ՝ ոսկրային կառուցվածքով, տարածված են ծովերում և լճերում։
Կռճիկային ձկներ՝ խայծային կառուցվածքով, հանդիպում են հիմնականում ծովերում։

2.ՀՀ-ում ինչպիսի ձկնատեսակներ կան և որոնք են գրանցված կարմր գրքում։

ՀՀ-ում հանդիպում են սպիտակաձուկ, դաբաղ ձուկ, կառպ։
Կարմիր գրքում գրանցված են սպիտակաձուկը և լճային ճայը։

3.Ինչպես են բազմանում ձկները և նրանց ներքին օրգանները։

Ձկները բազմանում են ձվադրումով։ Ներքին օրգանները՝ սիրտ, ստամոքս, շնչառական համակարգ։
4.Ներկայացնել սողունների ներքին կառուցվացքը և տարածվածությունը։

Սողունների մարմինը ճկուն է, ծածկված է կաշվով։ Թոքերով շնչում են։ Տարածված են տարբեր միջավայրերում։
5.ՀՀ-ում ինչպիսի սողուններ կան և որոնք են գրանցված կարմր գրքում։

ՀՀ-ում հանդիպում են օձեր, գորտեր և մողեսներ։
Կարմիր գրքում գրանցված են հայկական օձը և մագիստրը։

6.նկարագրել սողունների բազմացումը և ձվի կառուցվացքը։

Սողունները բազմանում են ձվադրելով։ Ձվերը պարունակում են զարգացող օրգանիզմներ։
7.Ինչու են որոշ կենդանիներին անվանում երկկենցաղներ։

Երկկենցաղները ապրում են երկու միջավայրերում՝ ջրում և ցամաքում։
8.Ներկայացնել երկկենցաղների առտաքին և ներքին կառուցվացքը (գորտ):

Արտաքին՝ լայն գլուխ, երկու զույգ վերջույթներ։
երքին՝ սիրտ, թոքեր, ստամոքս, աղիքներ։

9.Նեկայացնել ապրիլ ամսվա բլոգային աշխատանքը։

Կենսաբանություն

Category: Կենսաբանություն | LEAVE A COMMENT

April 28

Կենսաբանություն

Երկկենցաղների արտաքին կառուցվածքը

Երկկենցաղները ցամաք դուրս եկած առաջին ողնաշարավոր օրգանիզմներ են: Այս դասին պատկանող բոլոր կենդանիները հասուն վիճակում շնչում են թոքերով, ունեն եռախորշ սիրտ և արյան շրջանառության երկու շրջան: Ողնաշարավորների ենթատիպում երկկենցաղները ամենասակավաթիվ օրգանիզմներն են, ունեն մոտ 4,5 հազար տեսակ:

Երկկենցաղները ձվադրում են ջրում: Այստեղ է անցնում նաև նրանց կյանքի թրթուրային շրջանը: Միայն կերպարանափոխվելուց և հասուն ձևի վերածվելուց հետո նրանք կարող են ապրել ցամաքում: Դրանով էլ պայմանավորված է դասի անվանումը:

Մոտավորապես 300 մլն տարի առաջ երկրագնդի կլիման շոգ էր, հետևաբար ջրամբարները ցամաքում էին և աղքատանում թթվածնով: Այդ պայմաններում հնագույն վրձնալողակ ձկները, դուրս գալով ցամաք, հավանաբար սկիզբ տվեցին հնադարյան առաջին երկկենցաղներին՝ ստեգոցեֆալներին:

Երկկենցաղները տարածված են բոլոր աշխարհամասերում՝ բացի Անտարկտիդայից: Նրանք ապրում են լճերի, գետերի ափերին, ստվերոտ ու խոնավ անտառներում, ճահճոտ վայրերում: Երկկենցաղները ակտիվ են ջրում օրվա բոլոր ժամերին, ցամաքում օրվա մեծ մասն անցկացնում են արևի ուղղակի ճառագայթումից պատսպարվելով: Ցամաքում գիշերը երկկենցաղները դուրս են գալիս որսի:

Երկկենցաղները սառնարյուն կենդանի օրգանիզմներ են:

Այդ իսկ պատճառով նրանք ակտիվ են միայն տարվա տաք եղանակներին: Բազմացման շրջանում նրանք մոտենում են ջրամբարին: Այնուհետև ձմեռում են կա՛մ ջրամբարի հատակին, կա՛մ ցամաքի վրա՝ թաքստոցներում, քարերի տակ և այլն:

Երկկենցաղների մեջ տարբերում ենք.

անպոչ երկկենցաղներ՝ դոդոշներ, գորտեր, ծառագորտեր:

պոչավոր երկկենցաղներ՝ տրիտոններ, սալամանդրաներ:

անվերջույթ երկկենցաղներ՝ որդուկներ:

Ցամաքային կենսակերպով պայմանավորված երկկենցաղների համար հատուկ կարևորություն է ստացել մաշկը:

Երկկենցաղների մաշկը մերկ է, զուրկ է թեփուկներից: Սակայն դրա փոխարեն այն հարուստ է լորձ արտադրող գեղձերով: Որոշ երկկենցաղների լորձը խիստ թունավոր է, որի համար նրանք որս չեն դառնում այլ գիշատիչների համար: Հարավային Ամերիկայի փոքրիկ ծառագորտի մեկ առանձնյակի լորձը բավական է 1500 մարդ սպանելու համար:

Այն օգտագործում էին ացտեկներն ու մայաները՝ թունավոր նետեր պատրաստելու համար:

Լորձը պաշտպանում է մաշկը բակտերիաներից և փոշուց: Լորձի շնորհիվ երկկենցաղների մաշկի մակերեսին առաջանում է հեղուկ թաղանթ, որի մեջ լուծվում է մթնոլորտային թթվածինը:

Ուշադրություն

Մաշկի չորանալու դեպքում գորտը շնչահեղձ է լինում թթվածնի պակասից:

Բացի թթվածնի կլանումից՝ գորտը մաշկով արտաքին միջավայրից կլանում է ջուր, քանի որ գորտերը ջուր չեն խմում բերանով:

Երկկենցաղներին բնորոշ է հովանավորող և նախազգուշացնող գունավորումը:

Առաջինով նրանք ձուլվում են միջավայրին և դառնում աննկատ, իսկ երկրորդով զգուշացնում իրենց վտանգավոր լինելու մասին:

Երկկենցաղների մարմինը կազմված է միմյանց սահուն հաջորդող գլխից և մարմնից, որոշ երկկենցաղների մոտ մարմնի շարունակություն է հանդիսանում նաև պոչը:

1. Գլուխ. սահմանազատվում է իրանից թմբկաթաղանթներով՝ կրում է տեսողական և լսողական զգայարանները, բերանը, քթանցքները, որոնցում գտնվում են նաև հոտառական պարկերը, գանգատուփում գտնվում է գլխուղեղը:

2.Իրան. սահմանազատվում է պոչից հետանցքով՝ կրում է առջևի և հետին զույգ ցամաքային վերջույթների գոտիները, ներքին օրգանները: Իրանի վրա տարբերակում ենք մեջք և փորիկ:

3.Պոչ. բնորոշ է միայն սալամանդրաներին և տրիտոններին: Բոլոր երկկենցաղները տեղաշարժվում են վերջույթներով:

4. Վերջույթներ՝

առջևի վերջույթներ – հիմնականում ծառայում են ցամաքի վրա հենվելու համար:

ետին վերջույթներ – ծառայում են ցատկելու և ջրում լողալու համար: Պոչավոր երկկենցաղների մոտ դրանք ևս հենվելու և ցամաքում քայլքով տեղաշարժվելու համար են:

Ի տարբերություն ձկների՝ երկկենցաղները, պայմանավորված ցամաքային կենսակերպով, ունեն առավել զարգացած և մասնագիտացած կմախք:

Երկկենցաղների կմախքը ունի հետևյալ հիմնական բաժինները` 𝐼. գանգ, 𝐼𝐼. ողնաշար, 𝐼𝐼𝐼. գոտիներ, 𝐼𝑉. վերջույթներ:

𝐼.Գանգ. կազմված է գանգատուփից, որը պաշտպանում է գլխուղեղը ծնոտներից, և պարունակում է ավելի քիչ քանակով մանր ոսկրեր, քան ձկները:

𝐼𝐼.Ողնաշար. ունի 4բաժին՝ պարանոցային, իրանային, սրբանային, պոչային:

Պարանոցային և իրանային ողերը ունեն վերին աղեղներ, որոնք ձևավորում են ողնաշարային խողովակը, որտեղ տեղակայված է ողնուղեղը: Պարանոցային և սրբանային ողերից յուրաքանչյուրը կենտ ող է: Պարանոցային ողի միջոցով գլուխը շարժուն միացած է ողնաշարին: Սրբանային ողի միջոցով կոնքագոտին միանում է ողնաշարին, դրանով իսկ ամուր հենարան ստեղծելով ետևի վերջույթների համար: Պոչային ողերը պոչավոր երկկենցաղների մոտ լավ արտահայտված են և կազմում են ողնաշարի շարունակությունը, սակայն վերին աղեղներ չունեն: Անպոչ երկկենցաղների մոտ սերտաճել են՝ առաջացնելով պոչոսկր:

𝐼𝐼𝐼. Գոտիներ

Առջևի գոտի՝ ուսագոտի – կազմված է կենտ կրծոսկրից, զույգ անրակից, զույգ թիակից:

Հենարան է հանդիսանում առջևի վերջույթների համար:

Ետևի գոտի՝ կոնքագոտի – կազմված է միմյանց միացած երեք զույգ մասերից:

Հենարան է հանդիսանում հետևի վերջույթների համար:

𝐼𝑉. Վերջույթներ

Բոլոր ողնաշարավորների նման երկկենցաղներն ունեն զույգ վերջույթներ՝

Առջևի վերջույթներ – կենտ բազուկոսկր, զույգ նախաբազկի ոսկրեր, դաստակ, 4 ազատ մատներ:

Ետևի վերջույթներ – կենտ ազդոսկր, զույգ սրունքի ոսկրեր, թաթ, լողաթաղանթով միացած 5 մատներ:

Երկկենցաղների իրանի մկանների մի մասը պահպանել է հատվածավորությունը ձկների նման: Լավ զարգացած են անպոչ երկկենցաղների վերջույթների, իսկ պոչավորների՝ պոչի մկանները: Ձկների համեմատությամբ բարդացել են նաև երկկենցաղների բերանի և լեզվի մկանները: Այդ իսկ պատճառով մի շարք երկրներում, օրինակ՝ Ֆրանսիայում, գորտի տոտիկները համարվում են խորտիկ:

Սողունների արտաքին կառուցվածքը

Սողունները ցամաքը գրաված առաջին ողնաշարավոր օրգանիզմներ են: Սողունները ցամաքային կենսապայմաններին լավագույնս հարմարվել են պատմական զարգացման ընթացքում: Ի տարբերություն երկկենցաղների՝ նրանք հիմնական կախում չունեն ջրից: Նրանք առաջացել են հնագույն երկկենցաղներից՝ ստեգոցեֆալներից: Մինչև 1 մ երկարություն ունեցող, ճահճային կենսակերպով բրածո կենդանի սեյմուրիան կարող է համարվել հնադարյան սողունների նախահայրը: Վերջինս էլ սկիզբ է տվել սողունների մյուս բոլոր հայտնի և անհետացած կամ ներկայումս գոյատևող խմբերին: Այս դասին պատկանող բոլոր կենդանիները հասուն վիճակում շնչում են միայն թոքերով:

Հետևաբար նրանց մաշկը չոր է, չի մասնակցում շնչառությանը, պատված է եղջերային թեփուկներով կամ վահանիկներով: Եղջերային ծածկույթը կատարում է պաշտպանական գործառույթ և ապահովում ջրի խնայողությունը՝ նման միջատների արտաքին խիտինային ծածկույթին: Սողունների մաշկի թեփուկային ծածկույթը չի աճում, խանգարում է աճին, իսկ սողունները նույնպես կատարում են մաշկափոխանակություն:

Սողունները ևս ունեն եռախորշ սիրտ և արյան շրջանառության երկու շրջան: Սողունների բեղմնավորումը և զարգացումը կապված չէ ջրային միջավայրի հետ:

Սողունների բեղմնավորումը ներքին է:

Սողունները դնում են պաշարային սննդանյութերով հարուստ, խիտ թաղանթով պատված, խոշոր ձվեր: Զարգացումն ուղղակի է, առանց կերպարանափոխության:

Ուշադրություն

Սաղմնային հատուկ թաղանթների շնորհիվ սաղմը զարգանում է օդային միջավայրում:

Մոտավորապես 180 մլն տարի առաջ երկրագնդի վրա գերիշխում էին սողունների հնագույն տարատեսակները՝ դինոզավրերը: Նրանց ներկայացուցիչները գրավել էին բոլոր կենսամիջավայրերը՝ ջրային, ցամաքային, օդացամաքային:

Ներկայումս սողունները ապրում են հիմնականում տաք ու չոր կլիմա ունեցող երկրներում, քանի որ նույնպես սառնարյուն կենդանիներ են: Այժմ հարմարված են ցամաքային, կիսաջրային և ծովային կենսամիջավայրերում:

Ողնաշարավորների ենթատիպում սողունները բազմաքանակներից չեն, սակայն ունեն միջավայրային հարմարման բազմազանություն: Այժմ հայտնի է մոտ 7,5 հազար տեսակ:

Սողունների մեջ տարբերում ենք` կրիաներ, կոկորդիլոսներ, օձեր, մողեսներ, անհետացած դինոզավրեր:

Միջավայրի պայմաններին հարմարումը հանգեցրել է նրան, որ սողունները ձեռք են բերել տարածության մեջ տեղաշարժվելու տարատեսակ ձևեր և հարմարանքներ: Դրանք իրենց հերթին փոփոխել են սողունների ինչպես վերջույթների կառուցվածքը, այնպես էլ երբեմն մարմինն ամբողջապես: Այսպես.

Գեկկոնները, որոնք շարժվում են հարթ մակերեսներով, մատների եզրերին ունեն թմբիկաձև ծծիչներ, որոնցով կպչում են պատին:
Քամելեոնները, որոնք ծառաբնակ են, ունեն ճյուղերից բռնվելու աքցանանման մատներ և պոչի օգնությամբ կարող են կախվել ճյուղերից:
Թռչող վիշապիկը, որը բնակվում է Մալայան արշիպելագում, մարմնի կողքերին ունի մաշկի լայն ծալք, որի շնորհիվ ծառից ծառ թռչելիս սավառնում է օդում:
Կրիաները մատների արանքում ունեն լողաթաղանթներ:
Օձերը բացարձակապես զրկված են վերջույթներից և ունեն որդանման, սողացող մարմին:

Սողունների աչքերն ունեն կոպեր, որոնք ցամաքային միջավայրում խոնավեցնում և պաշտպանում են աչքը: Օձերի և որոշ մողեսների կոպերը միաձուլվել են և դարձել թափանցիկ:

Սողուններին ևս բնորոշ է հովանավորող և նախազգուշացնող գունավորումը:

Առաջինով նրանք ձուլվում են միջավայրին և դառնում աննկատ, իսկ երկրորդով՝ զգուշացնում իրենց վտանգավոր լինելու մասին:

Սողունների տարբեր ներկայացուցիչների մոտ մարմինը ունի խիստ տարբեր կառուցվածքային դրսևորում: Այդ բազմազանությունը պայմանավորված է կմախքի առանձնահատկություններով՝ որպես հարմարման արդյունք:

Այնուհանդերձ սողունների մարմնի ընդհանուր կառուցվածքը դիտարկենք ճարպիկ մողեսի օրինակով:

Մողեսի մարմինը կազմված է միմյանց սահուն հաջորդող գլխից, պարանոցից, իրանից և պոչից:

1. Գլուխ. սահմանազատվում է պարանոցից թմբկաթաղանթներով՝ կրում է տեսողական և լսողական զգայարանները, քթանցքերը, բերանը, գանգատուփում գտնվում է գլխուղեղը:

2. Պարանոց. ապահովում է գլխի շարժուն միացումը իրանին և լավ արտահայտված է:

3. Իրան. սահմանազատվում է պոչից հետանցքով՝ կրում է ուսագոտին և կոնքագոտին, կրծքավանդակը և հիմնական ներքին օրգանները:

4. Պոչ. բնորոշ է գրեթե բոլոր սողուններին, տարբեր տեսակների մոտ ունի տարբեր նշանակություն:

5. Վերջույթներ. բոլոր սողունները, բացառությամբ օձերի, տեղաշարժվում են առջևի և ետևի վերջույթներով:

Ցամաքային կենսակերպով պայմանավորված՝ սողունների կմախքը բավականին նման է երկկենցաղների կմախքին:

Սողունների կմախքը ունի հետևյալ հիմնական բաժինները` I. գանգ, II. ողնաշար, III. գոտիներ, IV. վերջույթներ:

I. Գանգ: Կազմված է գանգատուփից, որը պաշտպանում է գլխուղեղը և ծնոտները: Օձերի ծնոտները կարող են միմյանցից հեռանալ՝ ամբողջական սնունդ կուլ տալու հետևանքով:

II. Ողնաշար: Ունի 5 բաժին՝ պարանոցային, կրծքային, գոտկային, սրբանային, պոչային:

Պարանոցային ողերը մեկից ավել են և միմյանց հետ շարժուն հոդավորվելով՝ թույլ են տալիս գլուխը ազատ պտտել: Կրծքային և գոտկային ողերը միասին 22-ն են և իրենց վրա կրում են գոտիները: Կրծքային և գոտկային ողերին կիսաշարժուն կերպով միացած են կողերը:

Առաջին 5 զույգ կողերը կրծքային հատվածում միանում են կրծոսկրին և ձևավորում կրծքավանդակ:

III. Գոտիներ

Առջևի գոտի՝ ուսագոտի – կազմված է կենտ կրծոսկրից, զույգ անրակից, զույգ թիակից:

Հենարան է հանդիսանում առջևի վերջույթների համար:

Ետևի գոտի՝ կոնքագոտի – կազմված է միմյանց միացած երեք զույգ մասերից:

Հենարան է հանդիսանում հետևի վերջույթների համար:

IV. Վերջույթներ

Բոլոր ողնաշարավորների նման սողուններն ունեն զույգ վերջույթներ՝

Առջևի վերջույթներ– կենտ բազուկոսկր, զույգ նախաբազկի ոսկրեր, դաստակ, 5 մատներ:
Ետևի վերջույթներ– կենտ ազդոսկր, զույգ սրունքի ոսկրեր, թաթ, 5 մատներ:

Սողունների բազմացումը և զարգացումը

Սողունների սեռական օրգանները և դիմորֆիզմը

Բոլոր սողունները բաժանասեռ կենդանիներ են և բազմանում են ներքին բեղմնավորմամբ: Սողունների բազմացման օրգանները կառուցվածքով շատ նման են երկկենցաղների բազմացման օրգաններին:

Արուն ունի երկար զույգ սերմնարաններ, որոնք սերմնածորաններով բացվում են կոյանոցի մեջ:

Էգը ունի զույգ ձվարաններ, որոնք ձվատարներով բացվում են կոյանոցի մեջ:

Բազմացման շրջանում զարգացած ձվաբջիջը բեղմնավորվում է սպերմատոզոիդի հետ հենց էգի օրգանիզմում:

Սողունների մոտ լավ արտահայտված է սեռական դիմորֆիզմը: Արուները ունեն վառ գունավորում, ավելի խոշոր են և գրավում են էգերին: Արուներին բնորոշ է նաև մեկ այլ առանձնահատկություն. նրանք բազմացման ընթացքում, օրինակ՝ որոշ մողեսներ, մաշկի վրա, մեջքի երկարությամբ կարող են ձեռք բերել լրացուցիչ կատարներ, թմբուկներ, հավելյալ երանգներ: Այդ ամենը բարձրացնում է արուի գրավչությունը էգի մոտ:

Տարբերում ենք սողունների բազմացման և զարգացման 5 հիմնական փուլ.

ձվազատում
բեղմնավորում
ձվի զարգացում
ձվադրում
ուղղակի զարգացում

Ձվազատում

Էգի սեռական օրգաններում՝ ձվարաններում, զարգանում են իգական սեռական բջիջները՝ ձվաբջիջները: Ձվարանից դուրս գալուց հետո ձվաբջիջը ընկնում է ձվատարի վերին, ձագարաձև լայնացած մասը: Ձվատարը ձգվում է մինչև կոյանոց և բացվում դրա մեջ: Կատարվում է հասունացած ձվաբջջի ձվազատում, որը արդյունքում մնում է էգի օրգանիզմում:

Բեղմնավորում

Գարնանը, երբ եղանակը տաքանում է, սկսվում է սողունների բազմացման շրջանը: Զուգավորման ժամանակ արուն սերմնաբջիջները լցնում է էգի կոյանոցը: Կոյանոցից շարժուն սպերմատոզոիդները ձվատարով բարձրանում և թափանցում են ձվաբջիջների մեջ: Ձվատարներում կատարվում է բեղմնավորում: Բեղմնավորումից ձևավորվում է զիգոտ: Զիգոտից սկիզբ է առնում սաղմնավորումը:

Ձվի զարգացում

Բեղմնավորված ձվաբջիջը ձվատարով անցնելու ընթացքում պատվում է մագաղաթանման, ճկուն թաղանթով, օրինակ՝ օձերի և մողեսների մոտ: Կոկորդիլոսների և կրիաների բեղմնավորված ձվաբջիջները պատվում են կրային կճեպով: Ձվատարով շարժվելու ընթացքում կատարվում է բեղմնավորված ձվաբջջից ձվի զարգացման գործընթացը, որը ավարտին է հասնում կոյանոցում:

Սողունների ձուն հարուստ է դեղնուցով և ունի ցամաքի վրա սաղմի զարգացումն ապահովող հարմարանքներ:

Ձվի կառուցվածքային մասերն են.

արտաքին ամուր թաղանթ
սաղմնային թերթիկներ
դեղնուցապարկ
սաղմ

Դեղնուցի բաղադրության մեջ կան սաղմի աճման համար անհրաժեշտ բոլոր սննդարար նյութերը: Ձվի թաղանթները պաշտպանում են սաղմը արտաքին ազդեցությունից: Կճեպը ծակոտկեն է, որի շնորհիվ ձուն կատարում է նյութափոխանակություն: Ձվի մեջ՝ սաղմի շուրջ, զարգանում են սաղմնային թաղանթներ. դրանցից մեկը՝ ամնիոնը լցված է հեղուկով և ստեղծում է սաղմի զարգացման համար անհրաժեշտ ջրային միջավայր: Երկրորդ թաղանթը՝ ալլանթոիսը, հարուստ է արյունատար անոթներով և ապահովում է սաղմի շնչառությունն ու արտաթորությունը: Երրորդ թաղանթը՝ խորիոնը, սահմանազատում է սաղմնային մարմինը սպիտակուցային մարմնից և ապահովում դրանց միջև նյութափոխանակությունը: Սպիտակուցը հիմնական կիրառելի սննդային միջավայրն է, որից սաղմը ի վիճակի է կլանել պիտանի նյութեր և արտազատել արգասիքներ:

Ձվադրում

Սողունները ձվերը դնում են ավազի, հողի մեջ, քարերի արանքում, տերևների տակ: Որոշ տեսակների ձվերը մնում են ձվատարում մինչև զարգացման ավարտը: Այդ դեպքում ձագերը դուրս են գալիս ձվերից անմիջապես ձվադրման պահին: Բազմացման այս ձևը կոչվում է ձվակենդանածնություն: Որոշ տեսակների սաղմը զարգանում է մոր ձվատարին ամրացած և պատված չէ ձվային թաղանթներով: Բազմացման այս ձևը կոչվում է կենդանածնություն: Որոշ սողունների արուներն ընդհանրապես չեն հանդիպում, և էգերը բազմանում են առանց բեղմնավորման՝ կուսածնությամբ:

Ուղղակի զարգացում

Լրիվ ձևավորված սաղմը, որը ամբողջական ձևավորված օրգանիզմ է, իր դնչի վրա գտնվող ատամիկով պատռում է ձվի թաղանթը և դուրս գալիս արտաքին միջավայր: Սողունների զարգացումը ուղղակի է՝ առանց կերպարանափոխության: Ձագերը ծնողների խնամքի կարիքը չեն զգում:

Category: Կենսաբանություն | LEAVE A COMMENT

April 27

We are all sensitive to colour. (Մենք բոլորս զգայուն ենք գույներին) There are some colors we like a lot and some we don’t like at all.
(Կան գույներ, որոնք մենք շատենք սիրում և կան գույներ, որոնք մենքց չենք սիրում ընդհանրապես)

Some colours excite us, some make us happy or sad.(Որոշ գույներ հուզում են մեզ իսկ որոշը ուրախացնում) Experts in colorgenics believe that the colors we wear say a lot about us.(Գունագետիկները հավատում են, որ այն գույները, որոնք մենք կրում են շատ բանեն ասում մեր մասին) They are sure that we choose certain colors to wear in order to communicate our desires, emotions, and needs. (Նրանք վստահ են, որ մենք որոշ գույներ ենք ընտրում հագուստի մեջ՝ մեր ցանկությունները, զգացմունքները և կարիքները հաղորդելու համար։)People who often wear pink are supposed to be warm and understanding. (մարդիկ ովքեր հաճախ կրում են վարդագույն, կարծում են, որ նրանք ջերմ ու հասկացող են։)The message is that you would like to share your peace and happiness with others. (Հաղորդագրությունն այն է, որ դու ցանկանում ես կիսվել քո խաղաղությամբ և երջանկությամբ ուրիշների հետ։)Red indicates a high level of physical energy. (Կարմիրը ցույց է տալիս ֆիզիկական էներգիայի բարձր մակարդակ) People who wear red do everything at high speed. (Մարդիկ ովքեր կրում են կարմիր ամեն ինչ անում են բարձր արագությամբ։)Brown is the colour of wealth, and it shows a need for independence and material security. (Շագանակագույնը հարստության գույնն է, և այն արտահայտում է անկախության ու նյութական անվտանգության կարիք։) Wearers of green have a love of nature and enjoy peaceful moments. (Կանաչ հագնողները սիրում են բնությունը և վայելում են խաղաղ պահերը։)They often like to be left alone with their thoughts. (Նրանք հաճախ սիրում են մենակ մնալ իրենց մտքերի հետ։) The study of colour can help us to understand ourselves and to improve our lives. (Գույնի ուսումնասիրությունը կարող է օգնել մեզ հասկանալ մեզ և բարելավել մեր կյանքը։)It offers an alternative way to heal the body and spirit, and it can help us to understand what others are trying to communicate.

Կույր տղամարդը օգտագործում էր սպիտակ փայտիկ՝ քայլելու համար։

The blind man used a white cane for walk.

Այսօր առավոտյան ավտոբուսը շատ մարդաշատ էր։

This morning, the bus was very crowded.

Այգու շուրջը սպիտակ ցանկապատ կա՞ր։

Was there a white fence around the garden?

Նրան հենց հիմա բժշկական օգնություն է անհրաժեշտ։

He/She needs medical help right now.

Եկեք գնանք խանութ և մի քիչ ուտելիք գնենք։

Let’s go to the store and buy some food.

Ի՞նչ կպատահի, եթե անձրև գա։

What happen if it rains?

Մենք պետք է այսօր ավարտենք տնային աշխատանքը։

We need to finish the homework today.

Ես հպարտանում էի իմ ծնողների աշխատանքով։

Նրանց ղեկավարը նոր աշխատողներ կընդունի գործի հաջորդ շաբաթ։
Աննայի քրոջ աղջիկը ցանկանում է ճանապարհորդել աշխարհով մեկ։

Category: Uncategorized | LEAVE A COMMENT

April 22

Ուղիղ և հակադարձ համեմատականություններ

Երկու մեծություններ կոչվում են ուղիղ համեմատական, եթե մեծություններից մեկը մի քանի անգամ մեծացնելիս (փոքրացնելիս) մյուսը մեծանում է (փոքրանում է) նույնքան անգամ:

Դիցուք մեկ գրիչն արժե 100 դրամ: Ապա երկու գրիչները կարժենան 200 դրամ, երեք գրիչները կարժենան 300 դրամ և այլն: Ստանում ենք հետևյալ աղյուսակը՝

Գրիչների քանակը (հատ)	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Գրիչների արժեքը (դրամ)	100	200	300	400	500	600	700	800	900	1000

Նկատում ենք, որ գրիչների քանակը մի քանի անգամ ավելացնելիս դրանց արժեքն ավելանում է նույնքան անգամ: Սա նշանակում է, որ գրիչների արժեքն ուղիղ համեմատական է դրանց քանակին:

Երկու մեծություններ կոչվում են հակադարձ համեմատական, եթե մեծություններից մեկը մի քանի անգամ մեծացնելիս մյուսը նույնքան անգամ փոքրանում է:

Օրինակ․

Դիցուք մեքենան հավասարաչափ շարժվելով պիտի անցնի 600 կիլոմետր: Եթե նա շարժվի 60 կմ/ժ արագությամբ, ապա այդ ճանապարհը նա կանցնի 10 ժամում: Իսկ եթե նա ավելացնի արագությունը և շարժվի 100 կմ/ժ արագությամբ, ապա ժամանակը կպակասի և այդ ճանապարհը նա կանցնի 6 ժամում:

Կազմենք հետևյալ աղյուսակը՝

Ծախսած ժամանակը (ժամ)	20	10	5
Արագությունը (կմ/ժ)	30	60	120

Աղյուսակից երևում է, որ արագությունը երկու անգամ մեծացնելիս ժամանակը երկու անգամ պակասում է: Սա նշանակում է, որ մեքենայի արագությունը և ծախսած ժամանակը հակադարձ համեմատական մեծություններ են:

Առաջադրանքներ․

1)Գնացքը հաստատուն արագությամբ 6 ժամում անցավ 480 կմ։ Քանի՞ կմ էր անցել գնացքն առաջին 2 ժամում։

160

2)100 գ լուծույթը պարունակում է 4 գ աղ։ Որքա՞ն աղ է պարունակում 300 գ այդպիսի լուծույթը։

3)Երկու քաղաքների միջև եղած հեռավորությունն առաջին գնացքն անցավ 3 ժամում 80 կմ/ժ արագությամբ։ Քանի՞ ժամում երկրորդ գնացքը կանցնի նույն հեռավորությունը 60 կմ/ժ արագությամբ։

4)8 մ մահուդն արժե այնքան, որքան 63 մ չիթը։ Քանի՞ մետր չիթ կարելի է գնել 14 մ մահուդի փոխարեն։

110.25 մ չիթ

5)Ապրանքատար գնացքը 80 կմ/ժ արագությամբ անցավ 720 կմ։ Նույն ժամանակամիջոցում ի՞նչ հեռավորություն կանցնի մարդատար գնացքը, որի արագությունը 60 կմ/ժ է։

540

6)Բալի մուրաբա եփելու համար 6 կգ մրգի հետ վերցնում են 4 կգ շաքարավազ։ Քանի՞ կգ շաքարավազ պետք է վերցնել 12 կգ մրգի դեպքում։

7)4000 գ լուծույթը պարունակում է 80 գ աղ։ Որքա՞ն աղ է պարունակում այդ լուծույթի 200 գրամը։

8)5 ներկարար կարող են ցանկապատը ներկել 8 օրում։ Քանի՞օրում նույն ցանկապատը կարող են ներկել 10 ներկարարը։

9)Մի շոգ օր 6 հնձվոր 8 ժամում խմեցին մի տակառիկ թան։ Պետք է իմանալ, թե քանի՞ հնձվոր 3 ժամում կխմեն նույն մեկ տակառիկ թանը։

Category: Հանրահաշիվ | LEAVE A COMMENT

April 16

Հատվածի միջնուղղահայացի և անկյան կիսորդի հատկությունները

1)ABC եռանկյան մեջ, CB հատվածին տարված է DM միջնուղղահայացը։BD = 11.4, AD = 3.2: Գտնել AC հատվածի երկարությունը։

14.6

2)Ըստ գծագրի տվյալների, գտնել CK հատվածի երկարությունը, եթե MK = 17:

3)Բոլոր գծագրերում գտնել ABC եռանկյան անհայտ անկյունները․

1.100
2.70
3.50
4.60
5.60
6.35
7.70-40
8.65-65
9.55-70

Category: Հանրահաշիվ | LEAVE A COMMENT

April 14

Homework

Category: Անգլերեն 7 English in Mind | LEAVE A COMMENT

April 13

Համո Սահյան

Հայաստան Ասելիս

Հայաստան ասելիս այտերս այրվում են
Հայաստան ասելիս ծնկներս ծալվում են
Չգիտեմ ինչու է այսպես

Հայաստան ասելիս շրթունքս ճագում է
Հայաստան ասելիս հասակս ծաղկում է
Չգիտեմ ինչու է այսպես

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Հայաստան ասելիս աշխարհն իմ տունն է
Հայաստան ասելիս էլ մահն ու՞մ շունն է

Կլինեմ, կմնամ այսպես

Ես կուզեի

Ես կուզեի քեզ հետ կիսել
Վերջին պատառն իմ հցի,
Ես կուզեի քեզ հետ կիսել
Վերջին արցունքն իմ լացի:
Ես կուզեի քեզ հետ կիսել
Սրտիս բեկորը վերջին,
Ես կուզեի՝ քո գրկի մեջ
Մթներ իմ օրը վերջին…
Ես կուզեի՝ ինչ որ ունեմ
Իբրև նվեր տայի քեզ,
Ես կուզեի…Բայց ի՞նչ անեմ,
Եթե հանկարծ դու չուզես:

Հիշեցի Քեզ

Հեռանայի, հեռանայի,
Մոռանալով մոռանայի,
Չհիշեի քեզ:
Ծովն ընկնեի խելքիս ձեռից,
Ակունքներից և ափերից
Փախած գետի պես:

Եվ ջրերում դառն ու անհուն
Կորցնեի տոհմ ու անուն,
Ու կորչեի ես…
Թեկուզ բախտից գոհանայի,
Բայց ինձ ծովից գողանայի,
Նորից տայի քեզ:

Category: Մայրենի | LEAVE A COMMENT

Սեմ Հովհաննիսյան

Միջին դպրոց, 6-10 դասարան

Կոորդինատային հարթություն

Քիմիա

Նյութի հարաբերական մոլեկուլային զանգված

Տարրի զանգվածային բաժին

Домашние задание

Ապրիլ ամսվա կենսաբանության ամփոփում

Կենսաբանություն

Կենսաբանություն

Երկկենցաղների արտաքին կառուցվածքը

Սողունների արտաքին կառուցվածքը

Սողունների բազմացումը և զարգացումը

Ուղիղ և հակադարձ համեմատականություններ

Հատվածի միջնուղղահայացի և անկյան կիսորդի հատկությունները

Homework

Համո Սահյան